ချင်း(ဇိုမီး)တိုင်းရင်းသားတို့၏ မိခင်စာပေသမိုင်းအကြောင်း တစေ့တစောင်း

(၇-၆-၂၀၂၀ ရက်မှအဆက်)

 

ထို့ကြောင့် မြန်မာစာတတ် ကရင်တိုင်းရင်းသား ခရစ်ယာန်ဓမ္မဆရာများကို ခေါ်လာခဲ့ပြီး မြန်မာစာသင်ကျောင်းများကို ဖွင့်လှစ်ပေးခဲ့ သည်။ မြန်မာစာဖြင့် သင်ကြားသော မစ်ရှင် ကျောင်းများကိုလည်း ဖွင့်လှစ်ပေးခဲ့သည်။ ထို့ပြင် တီးတိန်မြို့နယ်နှင့် တွန်းဇံမြို့နယ် ကိုအုပ်ချုပ်သော တိုက်သူကြီး၏ တောင်းဆို မှုဖြင့် မြန်မာစာကို ၁၉၀၅ ခုနှစ်မှစတင် သင်ကြားခဲ့သဖြင့် နောက်ပိုင်း ကျောက်တိုင် များပေါ်တွင် အရုပ်စာ၊ ချင်းစာ၊ မြန်မာစာပေ များဖြင့် မှတ်တမ်းတင်ထားခဲ့ကြသည်။

 

၄။ ရောမအက္ခရာစာပေခေတ်

 

ခရစ်ယာန်သာသနာပြု JH.Cope သည် ၁၉၀၈ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာ ၂၁ ရက်က ချင်းတောင် ဟားခါးမြို့သို့ ရောက်ရှိလာပြီး ထိုမှတစ်ဆင့် ၁၉၁၀ ပြည့်နှစ် အောက်တိုဘာ ၁ ရက်တွင် တီးတိန်မြို့သို့ ပြောင်းရွှေ့ရုံးစိုက်၍ သာသနာ ပြုလာခဲ့၏။ JH.Cope သည် ချင်းဘာသာ စကားကို ရောမအက္ခရာ ABC ကို ငှားရမ်း အသုံးပြု၍ ချင်းစာပေအရေးအသား တီထွင် ပေးခဲ့၏။ ထို ABC ဖြင့်ပင် ချင်းဘာသာစကား ဖြင့် သမ္မာကျမ်းစာကို ရေးသားထုတ်ဝေခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် စာသင်ကျောင်းများ၌ ABC ချင်းစာကို ပြဋ္ဌာန်း၍ သင်ယူစေခဲ့ခြင်း ပြုလာခဲ့သည်။

 

၁၉၂၀ ပြည့်နှစ် ကျောင်းသားလှုပ်ရှားမှု တွင် မြန်မာစာတတ် ချင်းကျောင်းသားများ ပါဝင်သည်ကို အကြောင်းပြု၍ အင်္ဂလိပ်အစိုးရ က တိုင်းရင်းချင်းစာနှင့် မြန်မာစာသင်ကြားမှု ကို ပိတ်ပင်တားမြစ်ခဲ့သည်။ ၎င်းအစား ချင်းတိုင်းရင်းသားများအတွက် ရောမအက္ခရာ များဖြင့်တီထွင်ပြီး ချင်းစာ(ယခုအသုံးပြုနေသည့်ချင်းစာပေ)အဖြစ်ဖြင့် ပြဋ္ဌာန်းပေးကာ အစိုးရကျောင်းများတွင် သင်ကြားစေခဲ့သည်။ Divide and Rule Policy အရ အချင်းချင်း ဆက်သွယ်၍ မရစေရန် တစ်ဒေသနှင့် တစ်ဒေသ အက္ခရာချင်းမတူအောင်နှင့် စာလုံး ပေါင်းချင်းမတူအောင် တီထွင်ပြဋ္ဌာန်းပေးခဲ့ သည်။

 

၁၉၂၅ ခုနှစ်မှစ၍ ရောမအက္ခရာသုံး ချင်း စာပေသင်ကြားသော မူလတန်းကျောင်းများကို စတင်ဖွင့်လှစ်ပေးခဲ့သည်။ ချင်းတိုင်းရင်း သားများသည်လည်း အစစအရာရာ ခေတ်နောက်ကျနေသေးသည်ဖြစ်ရာ မိမိ ကိုယ်တိုင် စာပေ၊ ယဉ်ကျေးမှုများကို တန်ဖိုး ထား ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရန် အားနည်းခဲ့ပြီး အနောက်တိုင်းစာပေ၊ ယဉ်ကျေးမှုများ၏ သွေးဆောင်မှုကို ယုံကြည်မိသည့်အတွက် တိုင်းရင်းဖွားချင်းစာပေမှာ တဖြည်းဖြည်း မှေးမှိန်လာကာ ရောမအက္ခရာ ချင်းစာပေနှင့် အင်္ဂလိပ်စာပေများကိုသာ သင်ယူအသုံးပြုလာ တော့သည်။

 

၅။ လွတ်လပ်ပြီးခေတ် (မျက်မှောက်ကာလ အခြေအနေ)

 

၂၀၁၀ ပြည့်နှစ်မှစ၍ California University တွင် Christopher Button နှင့် Anshuman Pandey တို့က တိုင်းရင်းချင်း(ဇိုမီး)စာပေအကြောင်းစာတမ်းပြုစုပြီး ထိုသူတို့၏ အကူအညီဖြင့် Unicode Character အဖြစ် အသုံးပြုနိုင်ရန် Unicode Consortium တွင် တင်ပြသတ်မှတ်နိုင်ခဲ့သည်။ ထို Unicode Character ကို အခြေခံ၍ ကွန်ပျူတာနှင့် ဖုန်း များဖြင့် ချိတ်ဆက်အသုံးပြုနိုင်ရန်အတွက် လိုင်ပီအန်စာပေအဖွဲ့က ဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့သည်။ ယခုအခါ Window Os, Mac Os နှင့် Android Os မိုဘိုင်းဖုန်းအမျိုးမျိုးနှင့် ကွန်ပျူတာများဖြင့် အလွယ်တကူ Install ပြီး အလွယ်တကူ အသုံး ပြုနိုင်သည်။

 

ယနေ့အချိန်တွင် ချင်းတိုင်းရင်းသားတို့၏ ကိုယ်ပိုင်စာပေဖြစ်သော ပေါ်ကျင့်ဟောစာပေ (ခေါ်) တိုင်းရင်းချင်းစာပေမှာမူ နောင်လာ နောက်သားများအတွက် ရည်ရွယ်ပြီး ချင်းတိုင်းရင်းဖွားဘာသာဖြစ်သော လိုင်ပီအန် ဘာသာအဖွဲ့ချုပ်က ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက် သည်သာမကဘဲ အဘိဓာန်၊ ကွန်ပျူတာ၊ မိုဘိုင်းဖုန်း၊ အင်တာနက် စသည့် နည်းပညာများတွင် အသုံးပြုနိုင်သည်အထိ မြှင့်တင်ဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့သည်။ နွေရာသီ ကျောင်းပိတ်ရက်များတွင် အခါအားလျော်စွာ စာပေသင်တန်းများဖွင့်လှစ်ကာ နယ်စုများ အလိုက် သင်တန်းများ ပို့ချသင်ကြားပေးခြင်း၊ သင်ထောက်ကူစီဒီ၊ ဒီဗွီဒီခွေများပြုလုပ်ခြင်း၊ ဆရာ ဆရာမများကို လေ့ကျင့်ပျိုးထောင်ပေး ခြင်း၊ စာပေတိုးတက်စေရေးကို အမှန်တကယ် စိတ်ဝင်စားသည့် အဖွဲ့အစည်းများနှင့် ဆက်သွယ်ဆောင်ရွက်ခြင်းများ ပြုလုပ်လေ့ရှိ သည်။ ဤစာပေဖြင့် Zolai Tongdot (ခေါ်) Zolai Dictionary, Zomite Lakam, Pasian Thu Bu စသော စာအုပ်များအပြင် ဖတ်စာအုပ် များ၊ ဆရာကိုင်စာအုပ်များကိုလည်း ထုတ်ဝေခဲ့ပြီးဖြစ်ရာ နိုင်ငံရပ်ခြားအသီးသီးမှ စာပေ ပညာရှင်များကလည်း ထိုစာပေကို စိတ်ဝင်စားစွာဖြင့် မကြာခဏ လာရောက်စုံစမ်းမေးမြန်း လာကြသည်။

 

မိခင်စာပေကို တီထွင်နိုင်သူ ပေါ်ကျင့်ဟောအား အသိအမှတ်ပြု မှတ်တမ်းတင်ဂုဏ်ပြု

 

ပေါ်ကျင့်ဟောသည် ချင်းစာပေကို တီထွင် နိုင်ခဲ့သဖြင့် ၁၉၁၄ ခုနှစ် ဇွန်လတွင် တွန်းဇံ တိုက်သူကြီး ဦးဟောက်ကျင့်ခုပ်က အခွန် အတုတ်၊ ကူလီအာဏာအားလုံးတို့မှ ကင်းလွတ်စေခဲ့ခြင်းဖြင့် ဂုဏ်ပြုခဲ့သည်။

 

၁၉၁၇ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီ ၁ ရက်တွင် အင်္ဂလိပ် ဘုရင်ခံချုပ်(Sr. Chemsfort)သည် အိန္ဒိယ နိုင်ငံမှ ယူဆောင်လာသော ကျက်သရေဆောင် စလွယ်ဖြင့် တမန်တော်ပေါ်ကျင့်ဟောအား ပါးယှန်း၏ တမန်တော်မြတ်ဖြစ်ကြောင်းနှင့် ချင်းစာပေတီထွင်သူဖြစ်ကြောင်း ဂုဏ်ပြုခဲ့ သည်။

 

အင်္ဂလိပ်အစိုးရသည် ၁၉၃၇ ခုနှစ်တွင် တမန်တော်ပေါ်ကျင့်ဟောအား ပါးယှန်းတမန် တော်မြတ်ဖြစ်ကြောင်းနှင့် စာပေတီထွင်သူ ဖြစ်ကြောင်းကို ဂုဏ်ပြုသောအားဖြင့် တီးတိန် မြို့ဝန်ထောက် Thomson က အခွန်အတုတ်မှ အစ ကူလီအာဏာအားလုံး ကင်းလွတ်ခွင့် အမိန့်စာ ထုတ်ပေးချီးမြှင့်ခဲ့သည်။

 

တမန်တော်ပေါ်ကျင့်ဟော၏ ချင်းစာပေ တီထွင်ခဲ့ခြင်းကို ၁၉၃၁ ခုနှစ်တွင် (Census Report India Vol.1, Burma Page 194, Chapter X.No.120) ၌ မှတ်တမ်းတင်ထားပါ သည်။

 

ထို့ပြင် ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂအသင်းကြီးသည် ထိုချင်းစာပေကို BPI/ 1316- 93925/ NOV. 1992- GM ဖြင့် အသိအမှတ်ပြုမှတ်တမ်းတင် ထားခဲ့ကြောင်း သိရသည်။

 

“ချင်းတိုင်းရင်းသားများဆိုတဲ့နေရာမှာ အများကြီးရှိပါတယ်။ ချင်းလူမျိုးထဲမှာ မျိုးနွယ်စု ၅၃ မျိုးလောက်ရှိပါတယ်။ ကျွန်တော် တို့သမိုင်းကို ကြည့်လိုက်ရင် ကိုယ့်ဘိုးဘွားက နေ ဆင်းသက်လာကြပြီး ကိုယ့်သမိုင်းကို ကိုယ် ရေးကြပါတယ်။ မိမိကိုယ်ကိုအုပ်ချုပ်တဲ့လူမျိုး တွေဖြစ်တယ်။ တစ်ရွာနဲ့တစ်ရွာ လမ်းပန်း ဆက်သွယ်ရေးမကောင်းတာလည်းပါတယ်။ ဇိုတွာလ်လိုင်း(ခေါ်) ပေါ်ကျင့်ဟောစာပေဟာ ချင်းသမိုင်းရဲ့ ပထမဦးဆုံးအက္ခရာစာဖြစ်တယ် လို့ ကျွန်တော့်အဘိုးက တက္ကသိုလ်တက်တုန်း က ပြောခဲ့ဖူးပါတယ်။ ချင်းစာပေကို ပထမဦးဆုံး တီထွင်တဲ့သူက ပေါ်ကျင့်ဟောပဲဖြစ်ပါတယ်။ တချို့ဟားခါး၊ ဖလမ်းနဲ့ တခြားချင်းတိုင်းရင်း သားတွေမှာလည်း အက္ခရာတွေရှိပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အဲဒီအက္ခရာတွေက အင်္ဂလိပ် သာသနာပြုတွေက တီထွင်ပေးတဲ့စာပေဖြစ်တဲ့ အတွက် ကျွန်တော်တို့ရဲ့ စာပေအစစ်မဟုတ် ပါဘူး။ ဇိုတွာလ်လိုင်းလို့ ခေါ်တဲ့ ပေါ်ကျင့်ဟော စာပေဟာ မူရင်း ချင်းဦးနှောက်အသိဉာဏ်နဲ့ ဖန်တီးတီထွင်တာဖြစ်တယ်။ ကျွန်တော်တို့ အင်္ဂလိပ်က တီထွင်ပေးတဲ့ဟာနဲ့မဟုတ်ဘဲ ကျွန်တော်တို့ ချင်းဦးနှောက်နဲ့ တီထွင်ဖန်တီး ထားတဲ့ ပေါ်ကျင့်ဟောစာကို ကျွန်တော်တို့က လက်ခံပြီးတော့မှ နောက်နောင်မှာလည်း သင်ကြားနိုင်ဖို့ ကျွန်တော်တို့ ချင်းလူမျိုးတွေ ကနေ ကြိုးပမ်းဆောင်ရွက်သွားဖို့ အားပေး တိုက်တွန်းချင်ပါတယ်”ဟု ၂၀၁၇ ခုနှစ် ဇူလိုင် ၃၁ ရက်က စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး ကလေး တက္ကသိုလ်၊ ကဘော်(၃)ခန်းမ၌ ကျင်းပ သော ဇိုတွာလ်လိုင်းစာပေအက္ခရာ စာတမ်းဖတ်ပွဲ၌ ချင်းစာပေနှင့် ယဉ်ကျေးမှုကော်မတီ ဥက္ကဋ္ဌ ဦးခေါသွလာလ်က ပြောကြားခဲ့သည်။

 

နိဂုံး

 

မြန်မာနိုင်ငံတွင် မှီတင်းနေထိုင်ကြသော တိုင်းရင်းသားများသည် တိုင်းရင်းမိခင်စာပေမရှိကြသော်လည်း ချင်းပြည်နယ်တွင် နေထိုင် သည့်လူမျိုးများက ကိုယ်ပိုင်စာပေရှိ၍ အလွန် ဂုဏ်ယူဖွယ်ဖြစ်ပါသည်။ ဤချင်းစာပေမှာ သင်ယူသူတို့အတွက် ရေးသားနည်း၊ စာလုံး ပေါင်းနည်း၊ အသံထွက်နည်း ရိုးရှင်းလွယ်ကူ လှသဖြင့် စိတ်ဝင်စားသူတို့အတွက် ခုနစ်ရက် အတွင်းပင် တတ်မြောက်နိုင်ခဲ့ပြီး လူတချို့က ခုနစ်ရက်စာပေဟုပင် တင်စားခေါ်ဝေါ်ကြပါ သည်။ ထို့ကြောင့် အနာဂတ် ချင်း(ဇိုမီး)လူငယ် များက တိုင်းရင်းဖွားမိမိကိုယ်ပိုင်စာပေ၊ မိခင် ဘာသာစာပေကို ချစ်မြတ်နိုးပြီး အမျိုးဂုဏ်၊ ဇာတိဂုဏ်မြင့်မားရေးအတွက် မိမိလူမျိုးနှင့် မိမိစာပေကို မပျောက်ပျက်အောင် ထိန်းသိမ်း စောင့်ရှောက်ရန်နှင့် တိုးတက်ပြန့်ပွားစေရန် အားလုံးဝိုင်းဝန်းကြိုးပမ်းကြရန် လိုအပ် ကြောင်း တိုက်တွန်းနှိုးဆော်ရေးသားတင်ပြ လိုက်ရပါသည်။ ။

 

ဇိုဟေဆာ

မှီငြမ်းကိုးကား

 - အခြေခံချင်းပင်ရင်းစာပေ ရေးသား နည်း၊ ၂၀၁၃

- ဇိုမီးတိုင်းရင်းသားမိခင်စာပေ (ခေါ်) ဇိုတွာလ်လိုင်းအကြောင်း ရှင်းလင်း ချက်စာစောင်

- ဇိုတွာလ်လိုင်း(Zotual Lai) အက္ခရာ စာတမ်းဖတ်ပွဲမှတ်တမ်း၊ ၂၀၁၇