စိတ်ကျန်းမာရေး

နေပြည်တော် ၂၈ ဧပြီ

စိတ်ကျန်းမာခြင်းဆိုသည်မှာ ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့၏ အဓိပ္ပါယ်ကို ဖွင့်ဆိုချက်အရ လူတစ်ယောက်သည်-

• စိတ်ရောဂါဝေဒနာ မခံစားရခြင်းသာမက

• မိမိ၏ စွမ်းဆောင်နိုင်မှုနှင့် မိမိ၏ အားနည်းချက်များကို အမှန်တိုင်း လက်ခံနိုင်ခြင်း

• သာမန်တွေ့ကြုံနေရသည့် စိတ်ဖိစီးမှုများကို ရင်ဆိုင်ဖြေရှင်းနိုင်ခြင်း

• မိမိနေထိုင်ရာ ပတ်ဝန်ကျင်တွင် လိုက်လျောညီထွေစွာ နေထိုင် ဆက်ဆံနိုင်ခြင်း

• မိမိတစ်ဦးတည်းအတွက်သာမက ၊ မိမိနေထိုင်ရာဒေသ လူမှုအသိုင်းအဝန်းအတွက်ပါ အကျိုးဖြစ်ထွန်းစေရန် ဆောင်ရွက်နိုင်ခြင်းစသည့် အခြေအနေများနှင့် ပြည့်စုံနေပါမှ စိတ်ကျန်းမာရေးနှင့် ပြည်စုံနေသည်ဟုဆိုနိုင်ပါသည်။

အဖြစ်များသော စိတ်ရောဂါများ

(က) စိတ်ဖောက်ပြန်ရောဂါ

စိတ်ဖောက်ပြန်သည့် လက္ခဏာများ

• ပြောဆိုသူမရှိပဲ သူများမကြားရသောအသံများ ကြားရခြင်း၊ သူများမမြင်သောအရာများ မြင်ရခြင်း၊ အနံ့မရှိဘဲ အနံ့များရတတ်ခြင်း၊ ပစ္စည်းမရှိဘဲ အတွေ့အထိခံစားရခြင်း၊

• အပြုအမှုများ မူမမှန်ခြင်း၊ ရုတ်တရက်ကြမ်းတမ်းခြင်း၊ ဒေါသဖြစ်ခြင်း၊ တစ်ခါတစ်ရံ မလှုပ်မယှက်ဘဲ ကျောက်ရုပ်ကဲ့သို့ ဖြစ်နေတတ်ခြင်း၊

• သာမန်အားဖြင့် နားမလည်နိုင်သော၊ လက်မခံနိုင်သော သံသယစိတ်များ လွန်ကဲနေခြင်း၊

• ရောဂါဖြစ်နေသော်လည်း၊ ကိုယ့်ကိုယ်ကို နေကောင်းနေသည်၊ ရောဂါလုံးဝ မဖြစ်ဟု ထင်နေခြင်း၊

• တစ်ယောက်တည်း စကားပြောနေခြင်း၊ တစ်ယောက်တည်း ပြုံးနေခြင်း၊ တစ်ဦးတည်းအကြောင်းမဲ့ ခဏခဏရယ်ခြင်း၊

• စကားပြောမမှန်ဘဲ အဆက်အစပ်မရှိသော စကားများပြောခြင်း၊

• တစ်ကိုယ်ရေသန့်ရှင်းမှုအားနည်းပြီး ရေချိုးရန်၊ အဝတ်အစားလဲရန်၊ အလွန်ပြောဆိုရခြင်း၊ မိမိကိုယ်ကို ဂရုမစိုက်နိုင်ခြင်း၊

• အတွေးအခေါ်များ ချို့ယွင်းလာခြင်း၊ မဟုတ်မမှန်သော၊ မှားယွင်းသော ယုံကြည်ချက်များရှိခြင်း၊ ရှင်းပြ၍မရခြင်း၊

• နေ့စဉ်ပုံမှန်လုပ်ဆောင်နေကြအလုပ်များ မလုပ်ကိုင်နိုင်တော့ခြင်း၊ မည်သည့်အလုပ်မှမလုပ်ဘဲ အလကားနေခြင်း၊

• လူ့အသိုက်အဝန်းကို ရှောင်ကြဉ်လာခြင်း၊ လူများနှင့်မတွေ့လိုတော့ဘဲ တစ်ယောက်တည်းနေတတ်လာခြင်း၊

(ခ) စိတ်ကျရောဂါ

စိတ်ကျရောဂါ လက္ခဏာများ

• စိတ်ပျော်ရွှင်မှုမရှိခြင်း

• စိတ်အားငယ်၍ ဝမ်းနည်းနေခြင်း၊ မျက်ရည်ကျခြင်း

• စိတ်ရောကိုယ်ပါ ထိုင်းမှိုင်းနှေးကွေးနေခြင်း

• ညစဉ်ရက်ဆက်အိပ်မပျော်ခြင်း၊ အထူသဖြင့် သန်းခေါင်ကျော်လျင်နိုးနေပြီး ပြန်အိပ်မပျော်ခြင်း

• အစားအသောက်ပျက်ပြီး ခန္ဓာကိုယ်အလေးချိန်ကျဆင်းခြင်း

• ဝမ်းသာစရာရှိသော်လည်း မပျော်နိုင်ခြင်း

• အရာရာကို စိတ်ပါဝင်စာမှုမရှိခြင်း၊ အာရုံမစူးစိုက်နိုင်ခြင်း

• ပင်ပန်းနွမ်းနွယ်ပြီး အားမရှိသကဲ့သို့ခံစားရခြင်း

• မိမိကိုယ်ကိုယ် အပြစ်ရှိသည်၊ ကြီးမားသောအမှားများ လုပ်ခဲ့မိသည်ဟု မှားယွင်းစွာယုံကြည်နေခြင်း

• သေကြောင်းကြံစည်ရန် စိတ်ကူးများရှိနေခြင်း၊ အားထုတ်ခြင်း

(ဂ) စိတ်ကြွရောဂါ

စိတ်ကြွရောဂါ လက္ခဏာများ

• စိတ်ရောကိုယ်ပါ အထူးတက်ကြွနေခြင်း

• ဘဝင်မြင့်ခြင်း

• ကြမ်းတမ်းစွာ ပြုမူတတ်ခြင်း

• အဆင်အခြင်ကင်းမဲ့ခြင်း

• ကရားရေလွှတ် အဆက်မပြတ်စကားပြောခြင်း

• အလွန်အမင်းပျော်ရွှင်နေခြင်း

• အလှအပပြင်ဆင်မှုလွန်ကဲခြင်း

• အအိပ်နည်းခြင်း

• ကာမရာဂစိတ်များခြင်း

စိတ်ဖောက်ပြန်၊ စိတ်ကြွ၊ စိတ်ကျသောရောဂါများတွေ့ရှိပါက

• လူနာအား ညင်သာစွာဆက်ဆံပါ။

• ဆရာဝန်ညွှန်ကြားသည့်အတိုင်း ဆေးကို အနည်းဆုံး ၆ လမှန်မှန်သောက်ခိုင်းပါ။

• လိုအပ်ပါက တစ်လတစ်ကြိမ်ဆေးထိုးခိုင်းပါ။

• စိတ်ကြွသောလူနာများကိုလည်း ၄င်းအတိုင်းပေးနိုင်ပါသည်။

• စိတ်ကြွသောသူများကို မြှောက်ထိုးပင့်ကော် မလုပ်ပါစေနှင့်။

• သူတို့နှင့် ဆန့်ကျင်ဘက်ပြောလျှင် လူနာအခြေအနေ ပိုဆိုးရွားတတ်ပါသည်။

• စိတ်ကျနေသောလူနာများ သေကြောင်းကြံစည်မှု မဖြစ်နိုင်စေရန် အိမ်သားများက ဂရုစိုက်စောင့်ကြည့်ပါ။

• လူနာပြန်လည်နေကောင်းပါက အလုပ်ပြန်လုပ်ခိုင်းပါ။

• လူနာများအား လူမှုအသိုက်အဝန်းထဲသို့ ပြန်ဝင်နိုင်ရန် ကူညီပါ။

• လိုအပ်ပါက နီးစပ်ရာ စိတ်ကျန်းမာရေးဌာန၊ ဆေးရုံများသို့ လွှဲပြောင်းပို့ဆောင်ပေးပါ။

(ဃ) စိုးရိမ်စိတ်လွန်ရောဂါ

စိုးရိမ်စိတ်လွန်ရောဂါ လက္ခဏာများ

• ခြေဖျား၊ လက်ဖျားအေးခြင်း၊ ရင်တုန်ခြင်း၊ ဇက်ထိုးခေါင်းကိုက်ဖြစ်ခြင်း၊ အကြောတက်ခြင်း

• စိုးရိမ်စိတ်လွန်ကဲခြင်း၊ စိတ်ပူပန်မှုများခြင်း

• အတွေးများပြီး ညဉ့်ဦးပိုင်း အိပ်မပျော်ခြင်း

• ပင်ပန်းနွမ်းနွယ်ခြင်း

• ဆူညံသံမခံနိုင်ခြင်း၊ နားပူ မျက်စိရှုပ် မခံနိုင်ခြင်း

• အာရုံစိုက်မှုအားနည်းခြင်း၊ ကြာကြာအာရုံမစိုက်နိုင်ခြင်း

• မဖြစ်သေးသောကိစ္စများကို ကြိုတင်တွေးပြီးပူပန်ခြင်း၊ စိုးရိမ်ကြောက်ရွံ့ခြင်း

• မိမိကိုယ်ကိုယ် ရောဂါတစ်ခုခု ခံစားနေရသည်ဟု ယူဆပြီး ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်း၊ ဆရာဝန်များထံသို့ မကြာခဏပြသရခြင်း

စိုးရိမ်စိတ် လွန်ရောဂါလက္ခဏာများ တွေ့ရှိပါက

• လူနာ၏ခက်အခဲများကို စိတ်ရှည်စွာ နားထောင်ပေးခြင်းဖြင့် သက်သာစေနိုင်ပါသည်။

• ဤကဲ့သို့ လက္ခဏာများ ခံစားနေရခြင်းသည် စိုးရိမ်စိတ်များမှုကြောင့်ဖြစ်ကြောင်း စိတ်ရှည်စွာ ရှင်းပြပေးပါသည်။

• လူနာအနေဖြင့် စိတ်ကိုဖြေလျော့ထားပါက ကိုယ်ရောစိတ်ပါတောင့်တင်းနေမှုများ လျော့နည်းသွားနိုင်ကြောင်း ရှင်းပြပေးပါ။

• လူနာကို ပုံမှန်လုပ်ငန်းများလုပ်ခိုင်းပါ။ မလိုအပ်ပဲ အနားမယူပါစေနှင့်။

• ယုံကြည်ရာဘာသာရေးနည်းလမ်းများဖြင့်လည်း သက်သာစေနိုင်ပါသည်။

(င) အရက်စွဲခြင်း

အရက်စွဲခြင်း၏ လက္ခဏာများ

• အရက်အလွန်အကျွံသောက်ခြင်း

• အရက်မသောက်ရလျှင် ခြေလက်တုန်ခြင်း၊ ကတုန်ကယင်ဖြစ်ခြင်း

• နံနက်ပိုင်းတွင် အရက်သောက်တတ်ခြင်း

• အရက်မူးခဲ့ပြီး ညကအဖြစ်အပျက်များကို နောက်တစ်နေ့နံနက်တွင် လုံးဝမမှတ်မိခြင်း

• သတိလစ်ခြင်း၊ တက်ခြင်း

• အရက်ကြောင့် စိတ်ဖောက်ပြန်ခြင်း

• အရက်ကြောင့် လူမှုရေး၊ စီးပွားရေး၊ ကျန်းမားရေး ပြဿနာများဖြစ်ပေါ်တတ်ခြင်း

(စ) မူးရစ်ဆေးစွဲခြင်း

မူးရစ်ဆေးစွဲခြင်း၏ လက္ခဏာများ

• ပတ်ဝန်းကျင်အပေါ် စိတ်ဝင်စားမှုနည်းပါးလာခြင်း

• စိတ်လက်မအီမသာခံစားရခြင်း

• လှုပ်ရှားသွားလာမှုများ နှေးကွေးလေးလံလာခြင်း

• အာရုံစူးစိုက်နိုင်စွမ်း နည်းပါလာခြင်း

• ဆင်ခြင်တုံတရားများ လျော့ပါးလာခြင်း

• ပေါင်းသင်းဆက်ဆံရေး၊ မိသားစုတာဝန် နှင့် အလုပ်တာဝန်များလစ်ဟင်းလာခြင်း

• ဆေးသုံးစွဲမှုလွန်ကဲသွားပါက သူငယ်အိမ်ကျဉ်းမြောင်းနေခြင်း၊ အသက်ရှူရခက်ခဲလာခြင်းနှင့် သတိလစ်ခြင်းဆိုသည့် လက္ခဏာစု (၃) ခု တွေ့နိုင်ပါသည်။

မူးယစ်ဆေးပြတ်ခြင်း၏ လက္ခဏာများ

• ပျို့အန်ခြင်း၊ ရင်တုန်ခြင်း

• ကိုယ်၊ လက်၊ အဆစ်အမြစ်များ ကိုက်ခဲခြင်း

• ချွေးထွက်လွန်ခြင်း

• သူငယ်အိမ်ကျယ်နေခြင်း

• ကိုယ်အပူချိန် တက်လိုက် ကျလိုက်ဖြစ်ခြင်း

• ဂနာမငြိမ်ဖြစ်ခြင်း

• မျက်ရည်ယိုခြင်း၊ နှာရည်ယိုခြင်း၊ သမ်းခြင်း

• ကြက်သီးထခြင်း

• ဝမ်းပျက်ခြင်း

• ဝမ်းဗိုက်အောင့်ခြင်း

စိတ်ကြွရူးသွပ်ဆေး

စိတ်ကြွရူးသွပ်ဆေးသုံးစွဲသည့် လက္ခဏာများ

• မအိပ်ခြင်း

• သွက်လက်နေခြင်း၊ စကားများခြင်း

• ဂနာမငြိမ်ဖြစ်ခြင်း

• စိုးရိမ်စိတ်များလာခြင်း

• စိတ်တိုခြင်း၊ ဒေါသကြီးခြင်း၊ ကြမ်းတမ်းခြင်း

• စိတ်ဖောက်ပြန်ခြင်း

စိတ်ကြွရူးသွပ်ဆေးပြတ်သည့် လက္ခဏာများ

• ခြေကုန်လက်ပန်းကျခြင်း

• အအိပ်အနေ အစားအသောက်မမှန်ခြင်း

• စိတ်ကျခြင်း

• မိမိကိုယ်ကို သေကြောင်းကြံစည်ခြင်း

(ဆ) ဉာဏ်ရည်နိမ့်ရောဂါ

ဉာဏ်ရည်နိမ့်ရောဂါ၏ လက္ခဏာများ

• သာမန်ကလေးငယ်များထက် ကိုယ်ခန္ဓာနှင့် ဉာဏ်ရည်ဖွံ့ဖြိုးမှု နှေးကွေးခြင်း (အထိုင်အထ နောက်ကျခြင်း၊ လမ်းလျှောက်နောက်ကျခြင်း၊ စကားပြောနောက်ကျခြင်း)၊

• စာမလိုက်နိုင်ခြင်း၊ စာသင်ကြားရန်ခက်ခဲခြင်း၊

• မငြိမ်မသက်ဖြစ်ခြင်း၊ အာရုံစိုက်မှုနည်းခြင်း၊

• အသက်အရွယ်အလိုက် မစဉ်းစား၊ မတွေးခေါ်တတ်ခြင်း၊

• အသက်အရွယ်အလိုက် လူမှုဆက်ဆံရေးတွင် အခက်အခဲရှိခြင်း (သက်တူရွယ်တူများနှင့် ပေါင်းသင်းဆက်ဆံနိုင်ခြင်း မရှိဘဲငယ်သူများနှင့်သာ ပေါင်းသင်းနိုင်ခြင်း)

• မိမိကိုယ်ကိုမိမိ မစောင့်ရှောက်နိုင်ခြင်း (အန္တရာယ်ဖြစ်နိုင်သည်ကို မသိခြင်း၊ မရှောင်နိုင်ခြင်း)

ဉာဏ်ရည်နိမ့်ကလေးများ တွေ့ရှိပါက

• နေ့စဉ်လုပ်ငန်းဆောင်တာများ (ကိုယ်တိုင်အစားစားသောက်ခြင်း၊ ရေချိုးခြင်း၊ တစ်ကိုယ်ရည်သန့်ရှင်းရေး ပြုလုပ်ခြင်း၊ အဝတ်အစားလဲခြင်း) လုပ်ကိုင်နိုင်ရန် လေ့ကျင့်ပေးပါ။

• မိမိကိုယ်ကို စောင့်ရှောက်နိုင်အောင် လေ့ကျင့်ပေးပါ။

• လေ့ကျင့်ရာတွင် စိတ်ရှည်ပါ။

• လွယ်ကူပြီး လက်တွေ့လုပ်နိုင်သည့်လုပ်ငန်း၊ အသက်မွေးလုပ်ငန်းများကို စီမံပြုလုပ်ပေးပါ။

(ဇ) သေကြောင်းကြံစည်ခြင်း

• မိမိကိုယ်ကို သေကြောင်းကြံစည်ခြင်းသည် အရေးပေါ် စိတ်ကျန်းမာရေး အခြေအနေပင်ဖြစ်သည်။

• သေကြောင်းကြံစည်လိုကြောင်း ပြောသူများကို လျစ်လျူရှုမထားပါနှင့်၊ သေကြောင်းကြံစည်ရန် ကြိုးစားမှုများသည် မတော်တဆ အောင်မြင်သွားတတ်ကြောင်း သတိပြုပါ။

• ငြိမ်သက်လွန်းခြင်း၊ နှေးကွေးလေးလံခြင်း၊ ရှောင်ဖယ်နေတတ်ခြင်း၊ အားငယ်နေပြီး သေလိုသော ဆန္ဒများကို ထုတ်ဖော်ပြောဆိုခြင်းများသည် မိမိကိုယ်ကို သေကြောင်းကြံစည်နိုင်ရန် အလားအလာများစွာ ရှိသူများ ဖြစ်ပါသည်။

ပြုစုနည်း

• လူနာကို တစ်ယောက်တည်း မထားပါနှင့်။

• လူနာနှင့်အတူ မိသားစုထဲမှ တစ်ယောက်ယောက် အမြဲရှိပါစေ။

• လူနာ၏ ခံစားချက်များကို ဖွင့်ဟပြောဆိုပါစေ။

• လူနာကို အားပေးကူညီပါ။

• လူနာ၏ မျှော်လင့်ချက်များကို ဖော်ထုတ်ပေးပါ။

• ထိရောက်သော အကြံပေးလမ်းညွှန်ခြင်းများဖြင့် စိတ်ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှု ခံယူလာရန် ကြိုးစားပေးပါ။

ယခုဖော်ပြချက်အား ပြည်သူ့ကျန်းမာရေးဦးစီးဌာန၊ ကျန်းမာရေး အသိပညာ မြှင့်တင်ရေးဌာနနှင့် ကုလသမဂ္ဂကလေးများ ရန်ပုံငွေအဖွဲ့တို့ ပူးပေါင်းထုတ်ဝေသည့် ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ စံပြုအချက်အလက်များ စာအုပ်မှ ကူးယူဖော်ပြပါသည်။

MDN