နွယ်နီလင်း

 

အမေရိကန် ဦးဆောင်သောတပ်ဖွဲ့များ အာဖဂန်နစ္စတန်မှ ဆုတ်ခွာသွားပြီးနောက် သုံးနှစ်အကြာသည့်အချိန်ထိ အနှစ် ၂၀ ကျော်ကြာမြင့်ခဲ့သည့် စစ်ပွဲကြောင့် ဒဏ်ရာဒဏ်ချက်များနှင့် ပိုမိုဆိုးရွားလာနေသည့် နိုင်ငံတကာပိတ်ဆို့အရေးယူမှုများ အကြား နိုင်ငံပြန်လည်တည်ဆောက်ရေးအတွက် အာဖဂန်တို့ ရုန်းကန်နေရဆဲပင်။

 

တောင်ပိုင်းကန်ဒါဟာမြို့သို့ ဦးတည်နေသည့် ရာနှင့်ချီသော ကုန်တင်ကားများသည် အာဖဂန်နစ္စတန် မြို့တော်ကဘူးလ် လမ်းပေါ်တွင် တန်းစီနေသည်။ ယာယီတဲတစ်ခုတွင် ကုန်တင်ကားဒရိုင်ဘာ ဇူဘီယာရ်သည် အလုပ်တာဝန်ကို စောင့်ဆိုင်းရင်း နံပါတ်ကတ်တစ်ခုကို ဆုပ်ကိုင်ထားသည်။ သူနောက်ဆုံး လာရောက်ခဲ့သည့် ခရီးစဉ်သည် ရက်ပေါင်း ၄၀ ကျော်ပင်ရှိလေပြီ။

 

စစ်ပွဲအနိဋ္ဌာရုံများအကြားမှ အသက်ဘေးလွတ်မြောက်ခဲ့သော်လည်း ၎င်းနှင့်အခြားသောခရီးဝေး ယာဉ်မောင်း များစွာသည် ယခုအခါ မတူညီသော စီးပွားရေးဆိုင်ရာ အကျပ်အတည်းများကို ရုန်းကန်ရင်ဆိုင်နေကြရသည်။

 

စိန်ခေါ်မှုများပြည့်နှက်

 

၂၀၂၁ ခုနှစ် ဩဂုတ် ၃၀ ရက်တွင် အမေရိကန် တပ်ဖွဲ့ဝင်များက အာဖဂန်နစ္စတန်၌ ၎င်း၏ နှစ်ပေါင်း ၂၀ ကြာ တည်ရှိမှုကို ရပ်ဆိုင်းခဲ့ပြီး ပဋိပက္ခကြောင့် နိုင်ငံကိုလည်း ပျက်စီးစေခဲ့သည်။ အမေရိကန်သည် စစ်ပွဲများကို အဆုံးသတ်စေခဲ့သော်လည်း စစ်ဒဏ်သင့်တိုင်းပြည်ကို ပြိုလဲသွားအောင် တွန်းပို့ခဲ့သည့် ပြင်းထန်သော စီးပွားရေးပိတ်ဆို့ အရေးယူမှုများလည်း ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့ပြီး ပြန်လည်ထူထောင်ရေး လမ်းကြောင်းကိုလည်း စိန်ခေါ်မှုများဖြင့် ပြည့်နှက်စေခဲ့သည်။

 

လွန်ခဲ့သည့် ၁၀ နှစ်က ဇူဘီယာရ်သည် အာဖဂန်နစ္စတန်ကို ကုန်စည်ပို့ဆောင်စဉ်တွင် သူနှင့် မကြာခဏ ခရီးသွားလေ့ရှိသည့် ရင်းနှီးသော သူငယ်ချင်းသုံးယောက်ရှိခဲ့ကြောင်း၊ လွန်ခဲ့သည့် ငါးနှစ်က ၎င်းတို့၏ ကုန်တင်ကားများသည် တံတားတစ်ခုကို ဖြတ်ကူးစဉ် အမေရိကန်၏ ဗုံးတစ်လုံးကျရောက်ခဲ့ပြီး ၎င်း၏ သူငယ်ချင်း သုံးဦးစလုံး ချက်ချင်းသေဆုံးခဲ့သည့်အပြင် ဇူဘီယာရ်တစ်ဦးတည်းသာ အသက်ဘေးက သီသီလေးလွတ်မြောက် ခဲ့ကြောင်း ၎င်း၏အဖြစ်အပျက်ကို ပြန်ပြောင်းပြောပြသည်။

 

“နေ့ရောညပါ ကြောက်ရွံ့နေခဲ့ရတာပေါ့ဗျာ။ ခရိုင်တိုင်း၊ ရွာတိုင်းမှာ စစ်ပွဲတွေဖြစ်၊ နေရာတိုင်းမှာ မိုင်းတွေရှိတော့ တစ်နေ့ကို ကားသမား ၁၀ ယောက် လောက်သေတယ်” ဟု ၎င်းကဆိုသည်။

 

အာဖဂန်ကုန်တင် ယာဉ်မောင်းအများအပြားသည် အလားတူ ဆိုးရွားသော အတွေ့အကြုံများကို ခံစားခဲ့ကြရသည်ဟု ဆိုသည်။ အချို့သောသူများသည် ပဋိပက္ခကို လွန်မြောက်ခဲ့ကြသော်လည်း ပြင်းထန်သောစိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဒဏ်ရာဒဏ်ချက်များကိုမူ တစ်ပွေ့တစ်ပိုက်ကြီး ခံစားခဲ့ကြရသည်။

 

ဆုံးရှုံးနစ်နာမှုအနန္တ

 

နှစ်ပေါင်း ၂၀ ကြာ ပဋိပက္ခများအကြား အမေရိကန်တပ်ဖွဲ့ဝင်များက အာဖဂန်နစ္စတန်ရှိ ပြည်သူများအတွက် ဆုံးရှုံးနစ်နာမှုအနန္တကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည့်အပြင် အရပ်သား ၃၀၀၀၀ ကျော်အပါအဝင် အာဖဂန်နိုင်ငံသား ၁၇၄၀၀၀ ကျော် သည် စစ်ပွဲအတွင်း အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ရပြီး လူဦးရေ၏ သုံးပုံတစ်ပုံနီးပါး အိုးမဲ့အိမ်မဲ့ဖြစ်ခဲ့ရသည်။

 

ထပ်ဆင့် ပေါက်ကွဲလက်နက်ပစ္စည်းများ စောင့်ကြည့်လေ့လာရေးညွန့်ပေါင်းအဖွဲ့၏ အဆိုအရ ၂၀၀၁ ခုနှစ်မှ ၂၀၀၂ ခုနှစ်အတွင်း အာဖဂန်နစ္စတန်တွင် ဗုံးအလုံးပေါင်း ၂၄၈၀၅၆ လုံးပါဝင်သော အတွဲလိုက်ဗုံး အလုံးပေါင်း ၁၂၂၈ လုံးကို အမေရိကန် တပ်များက ကြဲချခဲ့သည်။ မပေါက်ကွဲသေးသည့် ဗုံးတချို့သည် အာဖဂန်အရပ်သားများအတွက် ကြီးမားသည့် ခြိမ်းခြောက်မှုတစ်ခုအဖြစ် ရှိနေဆဲဖြစ်ပြီး စစ်ကျန်ဗုံးလက်နက်များကြောင့် ကလေးငယ်များ သေဆုံးသည့် သတင်းများကိုလည်း လစဉ်ကြားနေရဆဲဖြစ်သည်။

 

စစ်ပွဲကြောင့် အာဖဂန်နစ္စတန်၏ အခြေခံ အဆောက်အအုံများ ပျက်စီးခဲ့ပြီး စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုး တိုးတက်မှုခက်ခဲကာ လူသန်းပေါင်းများစွာ အသက်ရှင်ရပ်တည်ရန် ရုန်းကန်ခဲ့ရသည်။ နိုင်ငံတကာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့၏ အဆိုအရ အာဖဂန်နစ္စတန်၏ တစ်ဦးချင်းဂျီဒီပီသည် အမေရိကန်စစ်တပ်သိမ်းပိုက်မှု အနှစ် ၂၀ အတွင်း အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၇၀၀ မကျော်လွန်ခဲ့ပေ။

 

စစ်ပြီးချိန်မှစ၍ အာဖဂန်နစ္စတန်၌ အကြမ်းဖက်မှုလျော့ပါးခြင်းနှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးကာလကို သိသိသာသာ ခံစားလာစေခဲ့သည်။ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်မှုညွှန်းကိန်းအရ ၂၀၂၃ ခုနှစ်တွင် အာဖဂန်နစ္စတန်၌ အကြမ်းဖက် သေဆုံးမှု ၅၁၉ မှု ကျဆင်းခဲ့သည်။ ၂၀၁၉ ခုနှစ်ကစ၍ အာဖဂန်နစ္စတန်သည် အကြမ်းဖက်မှုကြောင့် ထိခိုက်မှုအများ ဆုံးနိုင်ငံ မဟုတ်တော့ပေ။

 

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ သိမ်းပိုက်မှု အနှစ် ၂၀ အတွင်း သွေးထွက်သံယိုမှုနှင့် အကြမ်းဖက်မှု အစီရင်ခံစာများက မီဒီယာများကို လွှမ်းမိုးထားခဲ့ပြီး စစ်ပွဲပြီးဆုံးသွားခြင်းကြောင့် နိုင်ငံလုံခြုံရေး အခြေအနေတွင် သိသာထင်ရှားစွာ တိုးတက်မှုရှိလာသည့်အပြင် ပြည်တွင်းသတင်းအချက်အလက် စီးဆင်းမှုများမှာလည်း ချုပ်ချယ်ခံရမှု မရှိတော့ကြောင်း ဝါရင့်အာဖဂန်သတင်းထောက်နှင့် နိုင်ငံရေးလေ့လာ သုံးသပ်သူ နာဂျီဘူလာ အာမန်က မှတ်ချက်ချသည်။

 

“အခုလမ်းပေါ် ရောက်နေချိန်မှာဆိုရင် အမေရိကန်စစ်လေယာဉ်တွေ ပျံနေတာမရှိဘူး၊ လွန်ခဲ့တဲ့ သုံးနှစ်ကလို အဆက်မပြတ် ခြိမ်းခြောက်နေတဲ့ ပေါက်ကွဲသံတွေနဲ့ သေနတ်သံတွေကို ကြောက်စရာ မလိုတော့ဘူး” ဟု ဇူဘီယာရ်က တွေးတွေးဆဆ ပြောသည်။

 

ထိုပြင်းထန်သော ပဋိပက္ခများ ပြီးဆုံးသွားပြီဟုဆိုနိုင်သော်လည်း အာဖဂန်နစ္စတန်၏ ပြန်လည်တည်ဆောက်ရေးသည် ကြီးမားသော စိန်ခေါ်မှုများနှင့် ရင်ဆိုင်နေရသည်။ နိုင်ငံပြန်လည်တည်ဆောက်ရေးအတွက် အမေရိကန်၏ ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုများနှင့် အခြားစီးပွားရေးဖိအားများသည် ဦးနှောက်ယိုစီးမှုနှင့် နိုင်ငံခြားငွေပြတ်လပ်မှုများ ဖြစ်ပေါ်လာစေပြီး အာဖဂန်နစ္စတန်၏ စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုအပေါ် ပြင်းထန်သော ကန့်သတ်ချက်များကို ဖြစ်ပေါ်စေလျက်ရှိသည်။

 

ကမ္ဘာ့ဘဏ်၏ ၂၀၂၄ ခုနှစ် ဧပြီလတွင် ထုတ်ပြန်သော အစီရင်ခံစာ၌ ဖေဖော်ဝါရီလကစ၍ အာဖဂန်၏ စားသောက်ကုန် ဈေးနှုန်းမှာ ၁၄ ဒသမ ၄ ရာခိုင်နှုန်း၊ အစားအစာမဟုတ်သော ပစ္စည်းများ၏ ဈေးနှုန်းများမှာ ၄ ဒသမ ၄ ရာခိုင်နှုန်းအထိ ကျဆင်း သွားကြောင်း ဖော်ပြခဲ့ပြီး အာဖဂန်နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး စွမ်းဆောင်ရည် ပြန်လည်ကောင်းမွန်လာမှုကို မီးမောင်းထိုးပြသခဲ့သည်။

 

သို့သော်လည်း အာဖဂန်ဘဏ်လုပ်ငန်းကဏ္ဍအပေါ် အမေရိကန်၏ ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုများသည် နိုင်ငံခြားအရင်းအနှီးများ ဝင်ရောက်ရန် ခက်ခဲစေသည့်အပြင် အကြီးစားရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု စီမံကိန်းများကို ရပ်တန့်စေကာ နိုင်ငံတော် ပြန်လည် တည်ဆောက်ရေးလုပ်ငန်းစဉ်ကို ပြင်းထန်သော အဟန့်အတား ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။

 

မတရားသောလုပ်ရပ်

 

၂၀၂၂ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန်သမ္မတ ဂျိုးဘိုင်ဒင် က ၉/၁၁ တိုက်ခိုက်မှုများကြောင့် ထိခိုက်ခံစားရသူများအား လျော်ကြေးပေးရန်အတွက် ဆိုင်းငံ့ခံထားရသည့် အာဖဂန်ဗဟိုဘဏ်၏ ပိုင်ဆိုင်မှုများအနက်မှ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ခုနစ်ဘီလီယံ၏ တစ်ဝက်ကို ခွဲဝေပေးရန် အမိန့်ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။ ဤလုပ်ရပ်သည် အာဖဂန်တို့ ရင်ဆိုင်နေရသော အခက်အခဲများ ကို ပိုမိုဆိုးရွားစေသည့် မတရားသော လုပ်ရပ်အဖြစ် လူအများက မြင်ကြသည်။

 

ခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် အာဖဂန်လူမျိုး ၂၃ ဒသမ ၇ သန်းသည် ၂၀၂၄ ခုနှစ်တွင် လူသားချင်းစာနာ ထောက်ထားမှုဆိုင်ရာ အကူအညီများ လိုအပ်လျက်ရှိပြီး နိုင်ငံလူဦးရေ၏ ထက်ဝက်ကျော်မှာ ဆင်းရဲမွဲတေစွာ နေထိုင်နေရသည်။ အာဖဂန်နစ္စတန် လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှုဆိုင်ရာ လိုအပ်ချက်များနှင့် တုံ့ပြန်ရေးစီမံချက် ၂၀၂၄ အရ အကူအညီ လိုအပ်နေသည့် အာဖဂန်နိုင်ငံသား ၁၇ ဒသမ ၃ သန်းအတွက် ထောက်ပံ့ပေးရန် လိုအပ်သည့် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၃ ဒသမ ၀၆ ဘီလီယံ မှာ ၂၀၂၄ ခုနှစ် မေ ၁၅ ရက်အထိ ရန်ပုံငွေ၏ ၁၆ ဒသမ ၂ ရာခိုင်နှုန်းသာ ရရှိခဲ့သည်။

 

“အမေရိကန် ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုရဲ့ သားကောင်အစစ်အမှန်တွေဟာ အာဖဂန်ပြည်သူတွေပါပဲဗျာ၊ တရားမျှတမှုဆိုတာ ဘာလဲလို့သာ မေးခွန်းထုတ်ချင် တော့တယ်” ဟု နိုင်ငံရေးလေ့လာ သုံးသပ်သူ နာဂျီဘူလာ အာမန်က မှတ်ချက်ချသည်။ ။

 

ကိုးကား - ဆင်ဟွာ