ကိုရင်ဩ - ရေးသားသည်

 

ပင်လယ်ကွေ့ဒေသ၌ လုံခြုံရေးအခြေအနေ ဆိုးရွားလာနေစဉ်အတွင်း အီရန်က သံတမန်ရေး ဆွေးနွေးညှိနှိုင်းမှုများ ပြုလုပ်ရန် ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့ကြီးအား တိုက်တွန်းလိုက်သည်ဆိုသော သတင်းတစ်ပုဒ်ကိုကျွန်ုပ်ဖတ်ရှုရသောအခါ ချစ်လုံးလုံး မုန်းလျားလျား ဝိရောဓိတရားကို ပိုင်းခြား ထင်မြင် ရှုမြင်မိလေ၏။

 

အီရန်နိုင်ငံက တစ်ဖက်၊ အမေရိကန်နှင့် သူ၏ ပင်လယ်ကွေ့မဟာမိတ်များဖြစ်ကြသော ဆော်ဒီအာရေဗျ၊ အာရပ်စော်ဘွားများ ပြည်ထောင်စုတို့ကတစ်ဖက် အားပြိုင်နေကြသော ဝိရောဓိ တရားဖြစ်၏။ ယခုအခါ တွင်မူ ခြိမ်းလွန်းသည့် မိုးပမာ တအုန်းအုန်း တဒုန်းဒုန်း နှစ်ဖက်စလုံးက ညာသံပေး နေကြ၏။အမေရိကန်ကို စစ်ရေးအရ ခြိမ်း ခြောက်လာလျှင် အီရန် ချုပ်ငြိမ်းမည်ဟုသမ္မတ ဒေါ်နယ်ထရန့်က မေ ၁၉ ရက်တွင်အင်တာနက် တွစ်တာမှတစ်ဆင့် ခပ်ရင့်ရင့်ဖော်ပြခဲ့ပြီးနောက် စကားစစ်ထိုးပွဲမှာ မြိုင်ဆိုင်လာသည်။ “တမ်ပို” (ဝါ) စည်းချက် ဒုံးချက် မြင့်လာသည်။

 

ဒေသဆိုင်ရာ တင်းမာမှုအခြေအနေ ပိုမိုဆိုးရွားလာပြီး နိုင်ငံတကာတင်းမာမှုအခြေအနေအထိ ရောက်ရှိလာမည် ဆိုလျှင်ကမ္ဘာ့ငြိမ်းချမ်းရေးနှင့် လုံခြုံရေး ပျက်ပြားရလိမ့်မည်ဟု အီရန်သံအမတ်ကြီး မဂျစ်တာ့ရာမန်ချီက ကုလသမဂ္ဂဇာတ်ခုံပေါ်တွင်သတိပေးခဲ့သည်။

 

တိုးရာမှ ကျယ်လာ

 

ယခုလအစောပိုင်းက အရှေ့အလယ်ပိုင်းဒေသတွင် ဗုံးကြဲလေယာဉ်များနှင့်လေယာဉ်တင်သင်္ဘောကြီး တစ်စင်းတို့ကိုသမ္မတ ထရန့်၏ အစိုးရအဖွဲ့က ဖြန့်ကြက်ခဲ့ချိန်မှစ၍ တင်းမာမှုစတင်ခဲ့ပြီးလျှင် နှစ်ဖက်စလုံး၏ ပွတ်တိုက်မှုအသံများ တိုးရာမှကျယ်လာသည်။

 

အဖျက်အမှောင့်ပြုလုပ်သည်ဟု ဆိုသော တိုက်ခိုက်မှုတစ်ရပ်ကြောင့် ရေနံတင်သင်္ဘောလေးစင်း အတန်အသင့် ထိခိုက်ပျက်စီးမှုဖြစ်ပေါ်ခဲ့ရခြင်း၊ ယီမင်ဟူသီ သူပုန်များက ဆော်ဒီအာရေဗျ၏ ရေနံပို့လွှတ်ရေး စက်ရုံများကို မောင်းသူမဲ့လေယာဉ်များ အသုံးပြု၍တိုက်ခိုက်ခဲ့ခြင်း စသည့်ဖြစ်ရပ်များကြောင့်တင်းမာမှုအခြေအနေ ဆိုးရွားလာခဲ့သည်။

 

ယခုလအစောပိုင်းက အီရန်ထံမှ ရေနံဝယ်ယူနေဆဲနိုင်ငံများအား အရေးယူပိတ်ဆို့ခြင်းမှ ကင်းလွတ် ခွင့်ပေးထားခြင်းကို အဆုံးသတ်လိုက်ပြီဖြစ်ကြောင်း အမေရိကန်က ထုတ်ပြန်ကြေညာလိုက်ချိန်မှစ၍ ဒေသဆိုင်ရာ အကျပ်ကျပ်အတည်းတစ်ရပ် ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့ရသည်။ အမေရိကန်၏ လုပ်ဆောင်ချက်မှာ အီရန်နိုင်ငံအနေဖြင့် ရေနံတင်ပို့မှုလုံးဝပြုလုပ်နိုင်ခြင်းမရှိစေရန် ရည်ရွယ်ပြီး ယင်းနိုင်ငံ၏ အဓိက ဝင်ငွေအရင်းအမြစ်ကိ ဖြတ်တောက်လိုက်ခြင်း ဖြစ်သည်

 

ကျောခိုင်း

 

ခြောက်နိုင်ငံ ပါဝင်လက်မှတ်ရေးထိုး ခဲ့ကြသော သမိုင်းဝင် အဏုမြူသဘောတူညီချက်ကို အီရန် ကျောခိုင်းလိုက်ပြီးနောက်လွန်ခဲ့သည့်နှစ်မှစ၍ ယင်းနိုင်ငံအပေါ် စီးပွားရေးပိတ်ဆို့မှုများ ပြန်လည် ပြုလုပ်ရန် သမ္မတ ထရန့်၏ အစိုးရအဖွဲ့က ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။ အဆိုပါသဘောတူညီချက်တွင် ပါဝင်သော နိုင်ငံများမှာ ကုလသမဂ္ဂလုံခြုံရေးကောင်စီအမြဲတမ်းအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ ငါးနိုင်ငံနှင့် ဂျာမနီတို့ဖြစ်ကြသည်။

 

တင်းမာမှုကိုအကြောင်းပြု၍ စစ်ရေးအရ စိုးရိမ်ရသည်ဟုဆိုကာ အမေရိကန်က အရှေ့အလယ်ပိုင်းဒေသသို့ လေယာဉ်တင်သင်္ဘောကြီး တစ်စင်း၊ ဘီ-၅၂ ဗုံးကြဲလေယာဉ်များနှင့် “ပက်ထရီယော့” ဒုံးခွင်းဒုံးစနစ်တို့ကိုပေးပို့ခဲ့ပြီး စစ်ရေးအရ ဟန်ရေးပြခဲ့သည်။

 

မေလအစောပိုင်းတွင် အိုမန်ပင်လယ်ကွေ့၌ ရေနံတင်သင်္ဘောကြီး လေးစင်းကိုပစ်မှတ်ထား၍ “အဖျက်အမှောင့်လုပ်” တိုက်ခိုက်မှုဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ အီရန်၏ အဖျက်အမှောင့်ပြု လုပ်ရပ်အဖြစ် အာရပ်စော်ဘွား များပြည်ထောင်စု(ယူအေအီး)က စွပ်စွဲပြောကြားခဲ့သည်။ အီရန်က ထောက်ခံ အားပေးသော ယီမင်ဟူသီသူပုန်များသည် ဆော်ဒီအာရေဗျရှိ ရေနံပို့လွှတ်ရေးစက်ရုံ နှစ်ရုံကို မောင်းသူမဲ့လေယာဉ်များဖြင့် တိုက်ခိုက်မှုပေါ်ပေါက်ခဲ့ရာ ရေနံပိုက်လိုင်းတစ်လိုင်းကို ယာယီပိတ်ထား လိုက်ရသည်။ အီရန်နိုင်ငံကမူ ယင်းဖြစ်စဉ်များတွင် ပါဝင်ပတ်သက်ခြင်းမရှိပါဟု ငြင်းဆိုခဲ့သည်။

 

မေရိကန်၏ တန်ပြန်အစီအမံများအရ အီရန်၏ တိုက်ခိုက်လာဖွယ်ရှိမှုကို တားဆီး ကာကွယ်နိုင်ရန် ဟုဆိုကာ အရှေ့အလယ်ပိုင်း ဒေသသို့ နောက်ထပ် တပ်ဖွဲ့ဝင် ၁၅၀ဝ ကိုစေလွှတ်လိုက်ကြောင်း ခေတ္တကာကွယ်ရေး ဝန်ကြီး ပက်ထရစ် ရှာနာဟန်က မေ ၂၄ ရက်တွင် ပြောကြားခဲ့သည်။

 

အရှေ့အလယ်ပိုင်းဒေသသို့ စစ်သည်များအား ထပ်မံပေးပို့ရန် အမေရိကန်တပ်မှူး ကြီးက မိမိအား တင်ပြခဲ့သည်ဟု ဝန်ကြီး ရှာနာဟန်က ဆိုသည်။ စစ်ထောက်လှမ်းရေးတပ်ဖွဲ့ဝင်များနှင့် ထောက်လှမ်းရေးလေယာဉ်တို့ကို ထပ်မံပေးပို့သွားမည်ဖြစ်ကြောင်း၊ အလားတူပင် အင်ဂျင်နီယာ များပါဝင်သော အဖွဲ့တစ်ဖွဲ့ကိုလည်း စေလွှတ်ပေးမည်ဖြစ်ကြောင်း၊ တိုက်လေယာဉ် အုပ်တစ်အုပ်ကိုလည်း စေလွှတ်ရန် စီစဉ်လျက်ရှိကြောင်း ဝန်ကြီး ရှာနာဟန်က ပြောကြားသည်။

 

အကြမ်းဖက်အဖွဲ့အဖြစ် သတ်မှတ်

 

အီရန်တော်လှန်ရေး အစောင့်တပ်ဖွဲ့သည် အမေရိကန်တပ်ဖွဲ့များကို စစ်ရေးအရ ခြိမ်းခြောက်နေ သည်ဟု အမေရိကန်က စွပ်စွဲခဲ့သည်။ အဆိုပါတပ်ဖွဲ့သည် အကြမ်းဖက်အဖွဲ့တစ်ဖွဲ့အဖြစ် အမေရိကန်က လွန်ခဲ့သည့်လတွင် သတ်မှတ်ခဲ့ခြင်းကြောင့်လည်း စစ်ရေး တင်းမာမှုကို ဦးတည် စေခဲ့သည်။

 

အရှေ့အလယ်ပိုင်းဒေသ၌ တပ်ဖွဲ့ဖြန့်ကြက်မှု ပြုလုပ်သည်ဟုဆိုသော်လည်း တပ်ဖွဲ့ဝင်အင်အားအရ နည်းပါးပါသည်ဟုအိမ်ဖြူတော်တွင် သတင်းထောက်များအား သမ္မတ ထရန့်က ပြောကြားခဲ့သည်။

 

အရှေ့အလယ်ပိုင်းဒေသတွင် အမေရိကန်တပ်ဖွဲ့ဝင် ၅၀ဝ၀ဝ ကျော်ရှိနှင့်ပြီး နောက်ထပ်တပ်ဖွဲ့ဝင် ၁၅၀ဝ ကို ထပ်မံစေလွှတ်ခြင်း ဖြစ်သည်ဟု ဆိုသည်။ မိမိတို့၏ တပ်ဖွဲ့များ ဖြန့်ကြက်ထားခြင်း သည် ထိုးစစ်ဆင်တိုက်ခိုက်ရန် မဟုတ်မူ၍ အကာအကွယ်ပြုရန်အတွက်သာ ဖြစ်သည်ဟုအမေရိကန်က ပုံဖော်သည်။ အီရန်ဘက်မှစစ်ရေးအရ ခြိမ်းခြောက်လာမှုကို တန်ပြန်ဟန့်တားနိုင်ရန်သာ ရည်ရွယ် ကြောင်း ဝန်ကြီး ရှာနာဟန်က ပြောကြားခဲ့သည်။

 

အမေရိကန်ကို ခြိမ်းခြောက်လာလျှင်အီရန်ချုပ်ငြိမ်းမည်ဟု သမ္မတ ထရန့်က အစောပိုင်းတွင် ဆိုခဲ့သော်လည်း နောက်ပိုင်းတွင် အီရန်နှင့် စစ်မက်ဖြစ်ပွားလိုခြင်းမရှိပါဟု လေသံပျော့ သွားခဲ့သေးသည်။

 

အီးယူ အခန်းကဏ္ဍ

 

အမေရိကန်-အီရန် တင်းမာမှုသည်ဥရောပသမဂ္ဂ(အီးယူ)၏ အကျိုးစီးပွားများကိုထိခိုက်စေနိုင်သည်။ ဒေသတွင်း၌ စစ်ရေး ပဋိပက္ခများ ဖြစ်ပေါ်လာခြင်းဖြင့် ဥရောပသမဂ္ဂအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများအချင်းချင်း စည်းလုံးညီညွတ်မှုကို ထိခိုက်စေနိုင်ကြောင်း ဥရောပ မူဝါဒနှင့် နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒဆိုင်ရာ ဟ ယ်လင်း နစ်ဖောင်ဒေးရှင်း òန်ကြားရေးမှူး သာနို့စ်ဒိုကော့က ပြောကြားသည်။ ၂၀ဝ၃ ခုနှစ်က ဖြစ်ပွားသည့် ပင်လယ်ကွေ့စစ်ပွဲကို အကြောင်း ပြု၍ ဥရောပနိုင်ငံများ ကွာပြဲမှု ဆိုးဆိုးရွားရွား ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ရခြင်းကို အထောက်အထားပြုညွှန်းဆိုကာ ယင်းသို့ ပြောကြားခြင်းဖြစ်သည်။

 

ဥရောပပါလီမန် ရွေးကောက်ပွဲများ ကျင်းပရန်လုပ်ဆောင်နေချိန်မှာပင် ၂၀၁၅ ခုနှစ်က အမေရိကန် သမ္မတ ဘားရက်အိုဘားမား၏ အစိုးရအဖွဲ့နှင့် ရရှိခဲ့သော သဘောတူညီချက်တစ်ရပ်မှ နုတ်ထွက်မည်ဟု အီရန်က ခြိမ်းခြောက်ခဲ့သည်။ အီရန်နိုင်ငံက သူ၏အဏုမြူအစီအစဉ်ကို နောက်ဆုတ်ပေးခြင်းဖြင့် အပြန်အလှန်အားဖြင့် ယင်းနိုင်ငံအပေါ် ကုန်သွယ်ရေးပိတ်ဆို့ထားမှုကို ဖြေလျှော့ပေးမှု ဖြစ်စေခဲ့သည်။အီရန်နှင့်ရရှိခဲ့သော သဘောတူညီချက်မှ နုတ်ထွက်လိုက်ပြီဟု အမေရိကန်သမ္မတ ဒေါ်နယ်ထရန့်က လွန်ခဲ့သည့်နှစ်တွင်ကြေညာခဲ့သော်လည်း အီးယူမှာ ယခုထက်တိုင်အောင် အဆိုပါသဘောတူညီချက်ကိုထောက်ခံနေဆဲဖြစ်ကာ အီရန်အပေါ် စီးပွား ရေးပိတ်ဆို့မှု ပြန်လည်အသက်သွင်းခြင်းကိုဆန့်ကျင်ခဲ့သည်။

 

အမေရိကန် တုံ့ပြန်မှု

 

နိုင်ငံတကာသဘောတူညီချက်မှတစ်စိတ်တစ်ဒေသ နုတ်ထွက်ကြောင်း အီရန်က ထုတ်ပြန် ကြေညာခဲ့ရာ တွင်အမေရိကန်၏တုံ့ပြန်မှုမှာ အီးယူထက် ပိုမိုပြင်းထန်ခဲ့သည်။ အီရတ်နိုင်ငံ ဘဂ္ဂဒက်မြို့ရှိအမေရိကန်သံရုံးမှ မရှိမဖြစ်ဝန်ထမ်းအဆင့်မဟုတ်သော ဝန်ထမ်းများကို အမေရိကန်အစိုးရက ပြန်လည်ခေါ်ယူခဲ့သည်။

 

ပင်လယ်ကွေ့ဒေသတွင် ဖြန့်ကြက်ရန်လေယာဉ် တင်သင်္ဘော အုပ်စုတစ်စုကိုအမေရိကန်က စေလွှတ်ခဲ့ပြီး စစ်အင်အား ပြသမှုကို ကမ္ဘာက တွေ့မြင်ခဲ့ကြရသည်။စီးပွားရေးပိတ်ဆို့သည့် နည်းလမ်း ကိုလက်နက်ပမာ အသုံးချနိုင်ရန် အမေရိကန်က လုပ်ဆောင်ခဲ့သော်လည်း အီးယူက အမေရိကန်၏ စီးပွားရေးပိတ်ဆို့မှုနည်းလမ်းကိုကွင်းရှောင်ကာ ကုန်သွယ်ရေးအပြန်အလှန် ဖလှယ်သည့်စနစ်ကို ဖော်ဆောင်ခဲ့ကြသည်။ သို့ရာတွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၌ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံလုပ်ကိုင်နေသော ဥရောပ ကုမ္ပဏီများမှာမူ အမေရိကန်အစိုးရ၏ ပြစ်ဒဏ်ပေးမှုကို စိုးရွံ့သဖြင့် ကုန်သွယ်ရေး အပြန်အလှန် ဖလှယ်သည့်စနစ်ကို ကျင့်သုံး ရန် ဦးလေးလျက်ရှိကြသည်။

 

စီးပွားရေးပိတ်ဆို့ခံရမှုမှ လွန်မြောက်လာသော အီရန်နိုင်ငံ၏ဈေးကွက်မှာ လူပေါင်း သန်း ၈၀ နှင့် ချိတ်ဆက်ထားသော ဈေးကွက်ကြီးတစ်ခုဖြစ်ပေရာ အီးယူအတွက် မျှော်လင့်ချက်ကောင်းမွန်လှသည့် ဈေးကွက်ကြီး ဖြစ်သည်။လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးထွက်ကုန်များ၊ ဆေးဝါးများ၊ စက်ပစ္စည်းများ၊ ဝန်ဆောင်မှုလုပ်ငန်းများအရ အီးယူက အီရန်ဈေးကွက်အတွင်းသို့ အောတိုက် ဝင်ရောက်လိုသည်။

 

အီရန်သည် အီးယူကုမ္ပဏီများထံမှလေယာဉ်အစင်း ၁၂၀ ဝယ်ယူခြင်းဖြင့်ဒေါ်လာ ဘီလီယံ ပေါင်းများစွာ ဝင်ငွေရရှိလိမ့်မည်ဟု ယင်းကုမ္ပဏီများက မျှော်လင့်ခဲ့ကြ သော်လည်း အမေရိကန်၏စီးပွားရေးပိတ်ဆို့မှုအစီအစဉ်အတိုင်း လိုက်နာရမည်ဆိုလျှင်လေယာဉ်များ တင်ပို့ပေးရန် အခွင့်မသာ တော့ချေ။

 

ပြင်သစ်နိုင်ငံ၏ ရေနံလုပ်ငန်းဆိုင်ရာ ထိပ်တန်းကုမ္ပဏီကြီး “တိုတယ်”မှာ အီရန်နိုင်ငံတွင် ကမ္ဘာ့ အကြီးကျယ်ဆုံး ဓာတ်ငွေ့မြေစီမံကိန်းကို အကောင်အထည်ဖော်ရန်သဘောတူညီချက်ရရှိခဲ့ပြီးခါမှ စီးပွားရေး ပိတ်ဆို့မှုအစီအစဉ်ကို ရှောင်လွှဲနိုင်ခြင်း မရှိသောကြောင့် လုပ်ငန်းများရှေ့ဆက်နိုင်ရန် အဟန့်အတားများနှင့် တွေ့ကြုံခဲ့ရသည်။

 

လွတ်လပ်စွာ ကိုင်စွဲလို

 

အီရန်-အမေရိကန် တင်းမာမှုတွင်ဥရောပခေါင်းဆောင်များက အမေရိကန်မူဝါဒဘက်သို့ လုံးလုံးလျားလျား လိုက်ပါလိုခြင်းမရှိဘဲ အသီးသီး အသက အသက ဖြစ်သော နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒကို လွတ်လပ်စွာ ကိုင်စွဲကာ လုပ်ကိုင်သွားလိုကြောင်း ပြသ လာကြသည်။

 

သမ္မတ ဒေါ်နယ်ထရန့် အာဏာရလာ ခဲ့ချိန်မှစ၍ အစဉ်အလာအရ မဟာမိတ်များ အဖြစ် အခိုင်အမာရပ်တည်ခဲ့မှုမှာ တစ်စတစ်စ ဖြင့် အပွန်းအပဲ့များ၊ အပွတ်အတိုက်များရှိလာ ခဲ့ရသည်။ ရရှိခဲ့ကြပြီးဖြစ်သော နိုင်ငံတကာ ကုန်သွယ်ရေးသဘောတူညီချက်များနှင့်လက်နက်ထိန်းချုပ်ရေး သဘောတူညီချက်များ အာဏာသက်ဝင်မှု အားပျော့လာချိန်တိုင်း ဥရောပနှင့် အမေရိကန်တို့အကြား အကျိုး စီးပွားချင်းလွန်ဆွဲလေ့ရှိကြပုံကို သတိမူမိရင်း ဖြူမလိုလိုနှင့် မည်းသည်၊ တူမလိုလိုနှင့် ကွဲသည်ဟု ကျွန်ုပ် ကျူးရင့်မိပါသတည်း။

 

Ref: - US-Iran tensions explained (NPR)